Καλησπέρα σας,
‘ Όταν ήμασταν παιδιά και πρωτοβγαίναμε τα καλοκαίρια στο Ξηρολίβαδο, θυμάμαι που, καβάλα στ’άλογα, εκεί στο Μπουγάζι, πιάναμε φύλλα οξυάς και τα ζουλίζαμε. Αυτό γινόταν σαν εισαγωγή στον κόσμο του δάσους με σκοπό να μας πιαστεί το βουνό, γιατί το βουνό είναι ζυμωμένο με τη ζωή των Βλάχων’
Με αυτή την συναισθηματική αλλά και ταυτόχρονα ρεαλιστική φράση ο συγχωριανός μας καθηγητής Αντώνης Μπουσμπουκης μας εισάγει στο θέμα του ημερολογίου μας, του οποίου ο ίδιος είχε την επιμέλεια.
Πράγματι αυτή η φράση τα λέει όλα: οι παλιοί Ξηρολιβαδιώτες ήταν άρρηκτα συνδε-δεμένοι με το βουνό και το δάσος. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως οι νεότεροι Ξηρολιβα-διώτες δεν έχουν σχέση με αυτά. Τα αγαπάνε εξίσου, όμως, αυτό το περιβάλλον έπαιζε τον κυρίαρχο ρόλο στη ζωή και στην δουλειά των παλιότερων. Αυτοί ήταν κατεξοχήν κτηνο-τρόφοι και υλοτόμοι. Το βουνό και το δάσος είχε διαφορετική αξία για αυτούς! Ήταν η ί-δια τους η ζωή!!
Σήμερα οι περισσότεροι από εμάς ανεβαίνουμε στο χωριό τα καλοκαίρια, αλλά και τις άλλες εποχές, ως παραθεριστές και ως επισκέπτες. Ερχόμαστε σε επικοινωνία με το δάσος, όμως η επαφή μας με αυτό είναι σχέση αγάπης, θαυμασμού και αισθήματος προστασί-ας. Με λίγα λόγια λειτουργούμε περισσότερο συναισθηματικά και ψυχαγωγικά.
Μπορεί βέβαια οι παραδοσιακοί άνθρωποι να ‘κακομεταχειρίζονταν’, μέσα σε εισαγωγι-κά, το δάσος, ωστόσο, αυτό αποτελούσε για αυτούς κυρίαρχο και ζωτικό μέσο για την ε-πιβίωση και την οικονομία τους. Εκεί τα ζώα τους θα εύρισκαν τροφή, από εκεί θα έπαιρ-ναν ξύλα για τις καθημερινές βιοτικές τους ανάγκες κλπ.
Ακόμα και στον κόσμο και στα μάτια των παιδιών το δάσος λειτουργούσε διαφορετι-κά. Τότε τα παιδιά, παράλληλα με την βοηθητική εργασία που προσέφεραν στον καθημε-ρινή δύσκολη ζωή των γονιών τους, στο ελεύθερο χρόνο τους κατασκεύαζαν αυτοσχέδια παιχνίδια με υλικό παρμένο από το δάσος. Εγώ προσωπικά θυμάμαι που φτιάχναμε μι-κρούτσικες στρούγκες με κουκουνάρια από πεύκα (τα είχαμε για πρόβατα). Παίρναμε διχα-λωτά ξύλα και κατασκευάζαμε ξύλινα αλογατάκια και τα καβαλούσαμε. Κάναμε ξύλινες βάρκες από φλούδες πεύκου και τις βάζαμε να πλέουν στη Μπάρα. Κάναμε μικρά σπιτάκια επάνω στα δέντρα. Τρώγαμε τους καρπούς από τις αγριογκορτσιές και τις τζιρνικιές. Και τι παιχνίδια δεν κάναμε από τα δέντρα και τους θάμνους του δάσους!!
Πολλά βέβαια θα μπορούσαν θα ειπωθούν για την αξία του δάσους και την ανάγκη προστασίας του και μια τέτοια προσέγγιση θα ήταν αντικείμενο ειδικού ημερολογίου. Στο συγκεκριμένο μας συλλεκτικό ημερολόγιο για το 2015 επιχειρείται, πέρα από την παρου-σίαση των φωτογραφιών, μια σύντομη ανάλυση των δέντρων και των θάμνων του χωριού μας μέσα από επιστημονική και περισσότερο λαογραφική οπτική γωνία.
Βλέποντας και διαβάζοντας το ημερολόγιο διαπιστώνω την μεγάλη ευαισθησία, την επι-στημονική κατάρτιση, τον γλωσσικό πλούτο και πάνω από όλα την αγάπη για το Ξηρολίβα-δο του αγαπητού μας και εξαίρετου Αντώνη Μπουσμπούκη.
Βέβαια δεν ήταν δυνατόν να αναφερθούν όλα τα δέντρα και οι θάμνοι του χωριού. Απλά επιλέχθηκαν 12 που αντιστοιχούν στους μήνες του χρόνου. Αυτά γράφτηκαν με την επιστη-μονική τους ονομασία, καθώς επίσης και στα ελληνικά και στα βλάχικα. Είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για τους παλιούς να θυμηθούν τις ονομασίες των δέντρων στα βλάχικα και για τους νεότερους να τις μάθουν.
Ετσι έχουμε: 1-κιν. για το πεύκο, 2-μιριντζέου για τον μαυρόγαυρο, 3-γκ.μπτζέου για τον κράταιγο, 4-κόρνου για την κρανιά, 5-φιλουριεάου για την φλαμουριά, 6-βούγιου για την βουζιά, 7-φάγκ. για την οξυά, 8- προύν. για την τζερνικιά, 9-γκόρτσου για την αγριογκορ-τσιά, 10-κουπάτ6ιου για την βελανιδιά, 11-γκριού6. για την φιλυρέα και 12- μπράντ. για το έλατο
Πιστεύοντας ακράδαντα ότι η παράδοση και η λαογραφία και η ιστορία του τόπου μας είναι οι ρίζες μας και ο θεμέλιος λίθος για την μελλοντική πορεία μας θα ήθελα να να δια-βάσω τρία αποσπάσματα από αυτό το ημερολόγιο που μου έκαναν εντύπωση:
Για τον μαυρόγαυρο: ‘..Ο γάβρος και η οξυά με το πρώτο μπουμπούκιασμα φέρνουν το παρήγορο μήνυμα στα βουνά για τον ερχομό της άνοιξης: Πότε θ’ανοίξει ο γάβρος κ’η οξυά να ησκιώσουν τα λημέρια/να βγουν οι Βλάχοι στα βουνά…’
Για το δέντρο κρανιά: ‘….Va nâ tsemṷ trâ coarni «θα πάμε για κράνα» ακουγόταν παλιά από παρέες παιδιών και γυναικών, που τα μάζευαν όχι μόνο για να τα φάνε αλλά και για να κάνουν λικέρ…’
Για την οξυά : ‘…Η μοναχική οξυά (μοναχοοξυά) έχει γραφικό σχήμα, μοιάζει συχνά με εικόνα ζωγραφιάς, ενώ η σκιά-της είναι το πιο δροσερό καταφύγιο στην καλοκαιρινή κάψα. Γιαυτό ο λαός την ονομάζει γραμμένη οξυά και στα βλάχικα fagṷ scriatṷ/scriptu, δηλ. «οξυά ζωγραφισμένη» και την αποδίδει και σε τοπωνύμια….’
Για την βουζιά: ‘..Η βουζιά λέγεται πως ήταν ο πρώτος θύρσος (τελετουργικό εξάρτημα-ραβδί) των θιάσων του θεού Διόνυσου. Στη θρησκευτική τούτη χρήση συνέβαλε-πολύ πι-θανόν- το κούφιο εσωτερικά κλαδί ως σύμβολο διαύλου/επικοινωνίας με τον θεϊκό χώρο…’
Για την βελανιδιά: ‘…Το δέντρο τούτο έτρεφε παλιότερα τους ανθρώπους, που έτρωγαν το ήμερο βαλάνι. Μέχρι και σήμερα η ανάμνηση της διαιτολογικής-του χρήσης διατηρείται στις λέξεις φαϊ/φαγητό, έφαγα, καθώς στ’αρχαία ελληνικά φηγός και δωρικά φαγός σημαί-νει «βελανιδιά». Έτσι, το βελανίδι έθρεψε για περισσότερο χρόνο τον άνθρωπο απ’ότι το σιτάρι, που άρχισε να καλλιεργείται την 9η π.Χ. χιλιετία…’
Τελειώνοντας αυτή την σύντομή μου αναφορά θα ήθελα να τονίσω ότι πράγματι το ση-μερινό ημερολόγιο αποτελεί ένα συλλεκτικό ημερολόγιο που πρέπει να κοσμεί κάθε ξη-ρολιβαδιώτικο σπίτι και όχι μόνο.
Ευχαριστώ
